Angst basis van hanengedrag

Hanengedrag onder management is geen zeldzaamheid. Denk aan de deelnemers in een MT die de helft van de overlegtijd verspillen aan wedstrijdjes verplassen, gekonkel en onderlinge positiebepaling. Er heerst niet zelden een ongeschreven maar voelbare pikorde over wie welke personen wél mag tegenspreken en wie niet. Het gevolg is dat overleggen lang duren en weinig resultaat hebben, omdat datgene waar het echt over moet gaan nauwelijks voor het voetlicht komt. En wat wel besproken wordt, levert een leger aan ja-knikkers op en een vermanende schop onder de tafel voor degene die het waagt deze harmonie te verstoren. Hanengedrag is het schurende zand in de raderen van een organisatie. En toch is het hardnekkig aanwezig, maar waarom is dat zo?

Hanengedrag is angstgedreven
Hanengedrag op de werkvloer heeft altijd met angst te maken. Mensen die hun toevlucht zoeken in dominantiegedrag zijn over het algemeen bang om iets te verliezen. Het gaat vaak over angst voor gezichtsverlies, positieverlies, baanverlies en/of egoverlies. Hoewel ze het zelf waarschijnlijk fel zullen tegenspreken, past de term ‘angsthaan’ heel goed bij deze omschrijving.

En er is nogal veel om bang voor te zijn als manager tegenwoordig. Want de ideale manager moet bijna een Übermensch zijn om aan alle verwachtingen te kunnen voldoen. Je hoeft geen angsthaan te zijn om daar als leidinggevende benauwd van te worden. Voor angsthanen betekent het alleen nog maar meer onzekerheid en risico om te falen. En dat zal de kwaliteit van hun leiderschap niet ten goede komen.

De persoonlijkheid van angsthanen, hoe ziet die eruit?
Angsthanen halen hun zelfwaarde uit hun omgeving en niet uit zichzelf. Zonder de bevestiging van hun omgeving dat ze belangrijk en waardevol zijn, blijft er vooral onzekerheid en een kritisch zelfbeeld over. In de voorgeschiedenis hebben zij meestal weinig bevestiging gehad dat zij ook met hun kwetsbaarheden, fouten en missers waardevolle personen zijn. Ze hebben geleerd om hun eigenwaarde te spiegelen aan prestaties en overwinningen. Liefde en waardering van opvoeders heeft in die zin dus een voorwaardelijk karakter gehad. Je bent waardevol als je wint of succes hebt en het liefst beter bent dan anderen, maar zo niet, dan ben je een teleurstelling.

Competitie is voor angsthanen daarom ook vaak een favoriete en zelfs noodzakelijke bezigheid om zich goed te blijven voelen. Maar dan moet er natuurlijk wel gewonnen worden. Deze drang om te winnen heeft hoogstwaarschijnlijk een angsthaan ook op een hoge positie binnen het bedrijf gebracht. Maar hoe hoger je komt, hoe meer je te verliezen hebt. Vaak wordt daarmee de angst en het hanengedrag steeds sterker. Helemaal niet gek dus, dat de top van organisaties vaak een hoog angsthanen-gehalte heeft.

De continue (onbewuste) vraag van een angsthaan: ben ik nog genoeg waard?
Omdat angsthanen hun eigenwaarde halen uit de bevestiging van hun omgeving, is het elke dag weer de vraag of hun eigenwaarde stand zal houden. Als er nieuwe personen binnenkomen dan is het van cruciaal belang om de eigen positie ten opzichte van deze persoon te bepalen. Zo kan het regelmatig voor de omgeving voelen dat ze door een angsthaan een test moeten ondergaan. ‘Ben jij wel goed genoeg om met mij om te mogen gaan?’. Angsthanen halen hun zekerheid dus uit een pikorde. Als anderen aan hen bevestigen dat zij hoog in achting staan, dan is het ego weer gerustgesteld. In dat licht is het ook begrijpelijk dat mensen die het ego van de angsthaan bedreigen, direct door hem onschadelijk worden gemaakt. Bijvoorbeeld door deze persoon zwart te maken, buiten te sluiten en/of te devalueren.

Welke factoren zijn bevestigend voor een angsthaan?

- Omgang met en acceptatie door belangrijke personen. Als zij zich geaccepteerd voelen door mensen die hun strepen verdiend hebben, dan kan het ego van een angsthaan zich daaraan optrekken.
- Bevestiging van de omgeving dat zij belangrijk zijn. De omgeving bevestigt dit door ja te knikken bij beslissingen van de angsthaan en het voor hem op te nemen als hij kritiek krijgt van anderen. Een angsthaan omringt zich vaak met mensen die hem helpen om zijn ego te beschermen.
- Meetbare en zichtbare iconen van succes. Voorbeelden zijn: grote titels achter hun naam, moeilijke afkortingen en accreditaties. Oorkondes aan de muur. Promoties met zichtbare vormen van waardering en onderscheiding (luxe kantoorinterieur, dure auto van de zaak) zijn voor een angsthaan eveneens belangrijk.

Welke factoren zijn bedreigend voor een angsthaan?

- Kritiek staat met stip bovenaan. Als een angsthaan kritiek krijgt dan wordt zijn kwetsbare en vaak negatieve zelfbeeld geactiveerd. Dit zet een angsthaan aan om deze kritiek buiten zichzelf te leggen zodra dat enigszins mogelijk is. Als dat niet mogelijk is, dan zal hij kijken of hij de boodschapper onbelangrijk kan maken door zijn geloofwaardigheid ter discussie te stellen. Er worden dus veel trucs aangewend om te voorkomen dat een angsthaan in de spiegel moet kijken. Alleen als de boodschapper van kritiek een hoog gewaardeerd persoon is waar de angsthaan tegenop kijkt, dan is de kans aanwezig dat hij de kritiek -zij het schoorvoetend- ter harte zal nemen.
- Verandering is een bron van onrust en onzekerheid. Verandering brengt namelijk heel veel risico’s van verlies met zich mee. Nieuwe mensen, nieuwe verantwoordelijkheden, allerlei opties om te falen komen aan de oppervlakte drijven. Al deze factoren maken dat de positie van de angsthaan kan wankelen. Angsthanen in de top van organisaties zullen daarom (vaak onbewust) altijd kiezen voor een behoudende aanpak en ze zullen de urgentie voor verandering tegenspreken. Waarom zouden we veranderen? Het is al jaren goed gegaan….Om hun boodschap kracht bij te zetten zullen zij de verkondiger(s) van een ‘zogenaamde veranderurgentie’ vakkundig en publiekelijk achter het behang plakken. Verandering in organisaties doorvoeren wordt met een paar invloedrijke angsthanen in het MT dus een zware, danwel onmogelijke dobber.

Wat moeten we met deze informatie?
Een angsthaan kan schade aan je bedrijf veroorzaken als je hem zijn troon laat behouden. Dit is vaak niet zo tastbaar als je bedrijf een bekende koers vaart en hier weinig in wijzigt. Maar als je op het punt staat om een omslag met je bedrijf te maken dan is het verstandig om je van tevoren al af te vragen of je angsthanen in het management hebt zitten. Zo ja, dan is er werk aan de winkel. Want een invloedrijke angsthaan in het MT kan jouw transitiepoging in korte tijd laten stranden in drijfzand.

Maak angst bespreekbaar
Angst bespreekbaar maken is moeilijk en confronterend. Maar het is absoluut noodzakelijk. Want als je het bespreekbaar maakt, dan kun je er samen wat aan doen. Angsthanengedrag heeft zijn basis in de persoonlijkheid, maar het wordt verder gevoed door de omgeving. Dus het oplossen ervan moet van beide kanten komen. Maar om daar te komen zal een angsthaan wel bereid moeten zijn om naar zichzelf te kijken. Mocht jouw angsthaan geen enkele opening geven voor zelfreflectie, stel jezelf dan een eerlijke vraag: Voegt hij nog waarde toe aan jouw bedrijf, of is het tijd om afscheid te nemen? Dat is een confronterende maar noodzakelijke keuze die je op de langere termijn een hoop ellende kan besparen.


Door Inge Mink
Juli 2016